Zijn donkere vlekken op de huid altijd kanker?

Donkere vlekken op de huid kunnen behoorlijk schrik aanjagen. Veel mensen denken bij een nieuwe of veranderende vlek meteen aan huidkanker. Toch is een donker plekje lang niet altijd kwaadaardig. Er zijn veel onschuldige oorzaken, maar ook signalen waar je wel alert op moet zijn.

In dit artikel lees je welke soorten donkere vlekken er bestaan, hoe je het verschil kunt herkennen tussen een onschuldige pigmentvlek en een verdachte afwijking, wanneer je écht naar de huisarts moet en welke behandelmogelijkheden er zijn. Zo krijg je meer grip op wat je ziet in de spiegel en weet je beter wanneer actie nodig is.

Wat zijn donkere vlekken op de huid precies?

Donkere vlekken op de huid ontstaan meestal door een ophoping of toename van het pigment melanine. Dit pigment bepaalt je huidskleur en helpt je huid beschermen tegen UV-straling. Wanneer bepaalde huidcellen (melanocyten) extra actief worden, kan er lokaal meer pigment worden aangemaakt, waardoor er een donkerder plekje ontstaat.

Deze vlekken verschillen in:

Kleur: lichtbruin, donkerbruin, grijsbruin, bijna zwart.
Vorm: rond, ovaal of onregelmatig.
Grootte: van speldenknop tot meerdere centimeters.
Structuur: vlak, iets verheven of duidelijk bobbelig.

Niet elke donkere vlek is een moedervlek, en niet elke moedervlek is gevaarlijk. Veel hangt af van het soort vlek, je huidtype, je leeftijd en je zonblootstelling in het verleden.

Veelvoorkomende onschuldige oorzaken

De meeste donkere vlekken zijn goedaardig. Hieronder staan de meest voorkomende onschuldige oorzaken, die vaak geen medische behandeling nodig hebben.

Moedervlekken (naevi)

Moedervlekken zijn ophopingen van gepigmenteerde huidcellen. De meeste mensen hebben er meerdere, soms tientallen. Ze ontstaan vooral in de kindertijd en jongvolwassenheid.

Meestal egaal van kleur (licht- tot donkerbruin).
Hebben vaak een duidelijke, gladde begrenzing.
Veranderen langzaam of nauwelijks in de loop van de tijd.

Een stabiele, al jaren bestaande moedervlek zonder verandering is meestal onschuldig. Wel is het belangrijk om nieuwe of veranderende moedervlekken in de gaten te houden.

Zonschade en ouderdomsvlekken (lentigo)

Ouderdomsvlekken, ook wel levervlekken of lentigo solaris genoemd, zijn het gevolg van jarenlange blootstelling aan de zon of zonnebank. Ze verschijnen vaak naarmate je ouder wordt.

Vlakke, bruine tot donkerbruine vlekken.
Meestal op zonbeschenen plaatsen zoals gezicht, handen, armen en decolleté.
Komen vaker voor bij mensen boven de 40 jaar.

Deze vlekken zijn in de regel goedaardig, maar kunnen cosmetisch storend zijn. Omdat ze door UV-schade ontstaan, vormen ze wél een signaal dat je huid veel zon heeft gehad.

Post-inflammatoire hyperpigmentatie

Na een ontsteking of beschadiging van de huid kan er een donkere vlek achterblijven. Dit heet post-inflammatoire hyperpigmentatie.

Ontstaat na acne, eczeem, schaafwonden, insectenbeten of huidirritatie.
De vlek kan bruin of grijsachtig zijn.
Verdwijnt vaak langzaam, maar kan maanden tot jaren zichtbaar blijven.

Deze vlekken zijn niet gevaarlijk, maar kunnen als storend worden ervaren. Een goede zonbescherming helpt voorkomen dat ze donkerder en opvallender worden.

Zwangerschapsmasker (melasma)

Melasma is een vorm van hyperpigmentatie die vooral optreedt bij vrouwen, vaak onder invloed van hormonen en zonlicht.

Onregelmatige, bruine vlekken vooral op voorhoofd, wangen, bovenlip en kin.
Komt vaak voor tijdens zwangerschap of bij gebruik van de anticonceptiepil.
Wordt erger door UV-straling, soms ook door zichtbaar licht.

Melasma is goedaardig, maar hardnekkig. Behandeling is vaak gericht op het verminderen van de zichtbaarheid en het voorkomen van verergering.

Seïrratische keratosen

Seïrratische keratosen zijn veel voorkomende, goedaardige huidtumoren die op donkere, wat ruw aanvoelende plekjes kunnen lijken.

Bruine tot zwartbruine, vaak wat wratachtige plekjes.
Lijken soms 'op de huid geplakt'.
Komen vaak voor bij oudere volwassenen.

Hoewel ze er soms onrustig of vreemd uit kunnen zien, zijn ze meestal onschuldig. Bij twijfel is het altijd verstandig om ze te laten beoordelen.

Wanneer is een donkere vlek wél verdacht?

Hoewel de meeste donkere vlekken niet kwaadaardig zijn, is het belangrijk om veranderingen tijdig te herkennen. Huidkanker, en in het bijzonder melanoom, begint vaak als een nieuwe of veranderende vlek.

Een handige manier om verdachte kenmerken te onthouden is de ABCDE-regel. Let hierbij op het volgende:

A – Asymmetrie: Eén helft van de vlek ziet er anders uit dan de andere helft.
B – Begrenzing: De randen zijn grillig, rafelig of slecht afgebakend.
C – Color (kleur): Meerdere kleuren in één vlek (bruin, zwart, rood, wit, blauw).
D – Diameter: Groter dan ongeveer 6 mm, of snel groeiend.
E – Evolutie (verandering): De vlek verandert in grootte, vorm, kleur of structuur.

Daarnaast zijn er nog andere alarmsignalen:

Jeuk, pijn of een branderig gevoel in de vlek.
Bloedingen of korstvorming zonder duidelijke oorzaak.
Een vlek die plotseling veel donkerder wordt.
Een nieuwe vlek die er duidelijk anders uitziet dan je andere vlekken (het zogenaamde 'ugly duckling'-teken).

Herken je een of meerdere van deze kenmerken, dan is het verstandig om niet af te wachten en een afspraak bij de huisarts te maken.

Soorten huidkanker die donker kunnen ogen

Niet alle huidkanker is donker, maar sommige vormen kunnen zich uiten als bruine of zwarte vlekken. De belangrijkste is het melanoom.

Melanoom

Een melanoom is een kwaadaardige tumor van de pigmentcellen. Dit is de meest agressieve vorm van huidkanker, omdat deze kan uitzaaien naar andere organen.

Kan ontstaan uit een bestaande moedervlek of als een geheel nieuwe vlek.
Ziet er vaak onregelmatig uit en heeft meerdere kleuren.
Kan soms ook roze, rood of huidkleurig zijn, dus niet altijd donker.

Vroege ontdekking is cruciaal. Een melanoom in een vroeg stadium is vaak goed te behandelen en kan meestal volledig worden verwijderd.

Andere vormen van huidkanker

Andere huidkankers, zoals basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom, zijn vaak minder donker van kleur. Toch kunnen ze soms een bruine verkleuring hebben of ontstaan in een gebied met zonschade en pigmentveranderingen.

Belangrijk om te weten: een lichte of huidkleurige plek kan ook huidkanker zijn. Let dus niet alleen op donkere vlekken, maar op alle huidafwijkingen die veranderen of niet genezen.

Wanneer naar de huisarts of dermatoloog?

Je hoeft niet bij elk nieuw plekje direct naar de dokter, maar er zijn situaties waarin je beter wél een arts raadpleegt. Ga in ieder geval naar de huisarts als:

Een bestaande moedervlek verandert in vorm, kleur, grootte of structuur.
Een nieuwe donkere vlek anders oogt dan je andere vlekken.
Een vlek begint te jeuken, bloeden of pijn doet zonder duidelijke oorzaak.
Een wondje of korstje binnen drie tot vier weken niet geneest.
Je veel moedervlekken hebt of eerder huidkanker hebt gehad.
Huidkanker voorkomt in je familie, vooral melanoom.

De huisarts kan de vlek beoordelen en zo nodig doorverwijzen naar een dermatoloog voor verder onderzoek. Soms wordt er een dermatoscopie gedaan, waarbij met een speciaal vergrootglas met licht de huidstructuur beter zichtbaar wordt.

Hoe stelt een arts de diagnose?

Om te bepalen of een donkere vlek goedaardig of kwaadaardig is, let de arts op verschillende kenmerken: vorm, kleur, grenzen, structuur en eventuele veranderingen in de tijd. Als een vlek verdacht is, kan worden besloten tot een biopt of volledige verwijdering.

Biopt: Een klein stukje weefsel wordt onder lokale verdoving weggenomen voor onderzoek onder de microscoop.
Excisie: De hele vlek wordt weggesneden, vaak met een kleine marge gezonde huid eromheen.

Pas na microscopisch onderzoek kan met zekerheid worden gezegd of er sprake is van huidkanker. Foto’s of alleen een blik op afstand geven nooit 100 procent zekerheid.

Behandelingsmogelijkheden voor donkere vlekken

De behandeling hangt volledig af van de oorzaak van de donkere vlek.

Behandeling bij huidkanker

Als een vlek kwaadaardig blijkt, wordt deze meestal chirurgisch verwijderd. De omvang van de ingreep hangt af van het type en stadium van de huidkanker.

Melanoom: Wordt ruim verwijderd met een veiligheidsmarge. Soms is aanvullend onderzoek of behandeling nodig.
Basaalcel- of plaveiselcelcarcinoom: Wordt meestal lokaal weggesneden. In bepaalde gevallen kan een andere techniek worden gebruikt, zoals Mohs-chirurgie.

Hoe eerder huidkanker ontdekt wordt, hoe kleiner de ingreep en hoe beter de vooruitzichten.

Behandeling van goedaardige pigmentvlekken

Goedaardige donkere vlekken hoeven niet per se behandeld te worden. Als ze cosmetisch storend zijn, kan in overleg met een arts of huidtherapeut gekozen worden voor:

Topische crèmes: Bijvoorbeeld met stoffen als hydrochinon, azelaïnezuur of retinoïden die pigment geleidelijk kunnen verminderen.
Peelings: Chemische peelings verwijderen de bovenste huidlaag en kunnen pigmentvlekken vervagen.
Laser- of IPL-behandeling: Gericht licht breekt het overtollige pigment af.
Camouflage: Met speciale make-up kunnen vlekken minder zichtbaar worden.

Niet elke vlek is geschikt voor elke behandeling. Sommige behandelingen kunnen de huid irriteren of tijdelijk donkerder maken, vooral bij een donkerder huidtype. Laat je altijd goed adviseren.

Zelfcontrole: je huid in de gaten houden

Een eenvoudige, maar belangrijke stap is het regelmatig controleren van je eigen huid. Zo kun je veranderingen sneller opmerken.

Bekijk je huid elke paar maanden in goed licht, eventueel met een handspiegel.
Let op nieuwe vlekken en veranderingen in bestaande plekjes.
Vraag een partner of familielid om mee te kijken op lastig zichtbare plekken, zoals rug en achterkant benen.
Maak eventueel foto’s om veranderingen in de tijd beter te kunnen vergelijken.

Heb je veel moedervlekken, een lichte huid, verbrand je snel of heb je in het verleden vaak verbrandingen gehad, dan is extra alertheid zinvol.

Voorkomen van nieuwe donkere vlekken

Je kunt niet alle donkere vlekken voorkomen, maar je kunt wel veel doen om je huid te beschermen en het risico op beschadiging en huidkanker te verkleinen.

Gebruik dagelijks een zonnebrandcrème met minimaal SPF 30, ook in de lente en herfst.
Vermijd de felle middagzon en zoek schaduw tussen 11.00 en 15.00 uur.
Draag beschermende kleding, een hoed of pet en een zonnebril.
Gebruik geen zonnebank. Kunstmatig UV-licht verhoogt ook het risico op huidkanker.
Bescherm littekens en pigmentvlekken extra goed tegen de zon om verergering te voorkomen.

Goede zonbescherming helpt niet alleen huidkanker te voorkomen, maar vermindert ook zonschade, rimpels en nieuwe pigmentvlekken.

Zijn donkere vlekken op de huid dan nooit een reden tot zorg?

Donkere vlekken op de huid zijn meestal geen kanker, maar ze vormen wel een signaal van wat er gebeurt in je huid. De kunst is om onderscheid te maken tussen onschuldige pigmentvlekken en verdachte veranderingen.

Belangrijk om te onthouden:

De meeste donkere vlekken zijn goedaardig.
Let vooral op veranderingen en onregelmatigheden.
Twijfel je? Laat de vlek dan controleren door een arts.
Wacht niet af als een vlek snel verandert of klachten geeft.

Je hoeft dus niet elke donkere vlek te wantrouwen, maar een gezonde vorm van alertheid is wél verstandig. Door je huid goed in de gaten te houden en bij twijfel een professional te raadplegen, kun je ernstige problemen vaak vroegtijdig opsporen of zelfs voorkomen.

Heb je nu een donkere vlek waar je je zorgen over maakt? Maak dan een afspraak bij je huisarts. Alleen een medisch professional kan beoordelen of er verder onderzoek nodig is. Online informatie kan je helpen beter te begrijpen wat je ziet, maar vervangt nooit een persoonlijke diagnose.